Бүгінгі күні Қазақстанда экспорт бойынша жағдай мынадай: өкінішке орай, республикадан негізгі экспорт бұрынғысынша шикізат-мұнай, газ, кен және тағы басқа. Біздің дайын өнімдерімізге немесе қызметімізге әлемдік сұраныс әзірше шикізат сияқты үлкен емес. Осыған байланысты, Мемлекет басшысы өткен жылы елдің экономикалық саясатының орталық элементін экспортқа бағдарланған индустрияландыруды белгіледі, ал Үкіметке өңдеуші сектордағы экспорттаушыларды қолдауға шоғырландыру тапсырылды.
Әлемде Менделеевтің бүкіл кестесінің иесі ретінде танымал Қазақстан табиғи шикізаттың негізгі экспорттық жеткізушісі болып табылатынына қарамастан, дайын өнім экспортын дамытуда елдің ілгерілеуі байқалып отыр. Біздің тауарларды ТМД елдерінде біледі. Мал және өсімдік өнімдері, былғары шикізаты, тоқыма бұйымдары, құрылыс материалдары, машиналар мен жабдықтар экспортталады. Алайда, жаһандық қырып-жою үшін әлі де көп жұмыс қажет.
2019 жылғы маусымда құрылған сауда және интеграция министрлігі (СИМ) экспортты дамыту жөніндегі жұмыстардың тонусы мен бағытын көрсетеді, ол сауда және сыртқы сауда қызметі саласындағы мемлекеттік басқарудың тиімділігін арттыру, шикізаттық емес тауарлар мен қызметтердің экспортын дамыту мен ілгерілету жөніндегі міндеттерді шоғырландырады.
СИМ тауарлар мен қызметтердің шикізаттық емес экспортын жылжыту, институционалдық негіздерді күшейту мақсатында кешенді жұмыстар жүргізілуде. Сыртқы сауданың жаңа сын-қатерлерін және бизнестің қажеттіліктерін ескере отырып, ұлттық экспорттық стратегияны өзектендіру жүзеге асырылуда. Заң актілеріне жеңілдікті кредит беру, экспорт алдындағы және экспорттық қаржыландыру, көлік шығындары бойынша шығындардың бір бөлігін өтеу бөлігінде өзгерістер енгізілді. Бұл шаралар экспорттық нарықтағы тауардың өзіндік құнын төмендету жолымен тауарлардың бәсекеге қабілеттілігін арттыруға бағытталған.
Техникалық реттеу өнімнің қауіпсіздігі мен сапасын қамтамасыз етудің негізгі құралы ретінде сауданың дамуына және өнімнің ішкі және сыртқы нарықтарда бәсекеге қабілеттілігін қамтамасыз етуге тікелей әсер етеді. Сондықтан өнімді экспортқа дайындау кезінде импорттаушы елдің нарыққа әкелінетін өнімнің қауіпсіздігі мен сапасына қойылатын талаптары, сәйкестікті міндетті растау, осы талаптарды сақтамағаны үшін жауапкершілік шаралары туралы ақпаратты иелену өте маңызды.
Ағымдағы жылы СИМ Техникалық реттеу және метрология комитеті Ұлттық стандарттау органымен бірлесіп қазақстандық әлеуетті экспорттаушылар үшін "қызықты" нарықтарды зерделеп, талдады. Ең "қызықты" бестікті анықтай отырып, біздің экспорттаушыларымызды экспорт елдерінде қолданыстағы міндетті талаптар мен өнімнің сәйкестігін бағалау рәсімдері туралы толық ақпаратпен қамтамасыз ету мақсатында экспорттың басым елдерінің нарықтарына Техникалық реттеу және қол жеткізу ерекшеліктерін зерделеу бойынша талдамалық жұмыс жүргізілді.
Айта кетейік, зерттеу үшін басым елдердің тізбесі қазақстандық экспорттаушыларға қызмет көрсететін мемлекеттік органдар мен ұйымдармен: ауыл шаруашылығы, денсаулық сақтау, Энергетика, Ұлттық экономика министрліктерімен, МИИР Индустриялық даму және өнеркәсіптік қауіпсіздік комитетімен, СИМ экспортты дамыту және жылжыту департаментімен, "Атамекен" ҚР ҰКП, Қазақстанның сыртқы сауда палатасымен, "Kazakh Export ЭСК АҚ, "Қазақстандық индустрия және экспорт орталығы" АҚ-мен бірлесіп анықталған», сондай-ақ өңірлерде қазақстандық экспортқа бағдарланған кәсіпорындармен нақты пысықталды.
Жоғарыда көрсетілген мемлекеттік органдар мен ұйымдардың қатысуымен өткізілген 5 дөңгелек үстел қорытындысы бойынша экспорттың 5 басым елі анықталды: ҚХР, БАӘ, Түркия, Иран және Германия. Сондай-ақ тамақ өнімдері бойынша 167 позицияны, химия және металлургия салаларын, машиналар мен жабдықтарды қамтитын өнеркәсіп өнімдері бойынша 58 позицияны қамтитын әрбір ел бойынша өнім тізбесі айқындалды. Елдер бойынша бөлу мынадай:
№ п.п |
Экспорт елі |
Өнім түрлерінің саны |
Өнімнің жалпы саны |
|||
Азық-түлік |
Өнеркәсіптік |
|||||
Хим. |
Метал. |
Машина және жабдықтар |
||||
1 |
ҚХР |
48 |
10 |
5 |
8 |
66 |
2 |
БАӘ |
28 |
7 |
1 |
7 |
43 |
3 |
Иран |
32 |
8 |
1 |
4 |
45 |
4 |
Туркия |
29 |
8 |
5 |
3 |
45 |
5 |
Германия |
30 (органика) |
- |
- |
- |
30 |
|
Барлығы |
167 |
|
62 |
|
229 |
2019 жыл ішінде стандарттау жөніндегі ұлттық орган Техникалық реттеу саласындағы НҚА зерделеді, қазақстандық экспорттаушыларды қызықтыратын өнім түрлері бойынша осы елдердің Техникалық регламенттері мен стандарттарының тізбелерін қалыптастырды, оларды орыс тіліне аударуды жүзеге асырды. Жалпы 161 НҚА және 1055 стандарт аударылды.
Қажетті ақпарат алу және экспортты қамтамасыз ету мәселелерін пысықтау және экспорт елдерінің аумағында қазақстандық өнімнің сәйкестігін бағалау нәтижелерін тану мүмкіндіктерін пысықтау үшін қазақстандық сарапшы - ҰҰҰ өкілдері Қытайдың, Түркияның, БАӘ, Иранның, Германияның Техникалық реттеу, стандарттау, аккредиттеу жөніндегі уәкілетті органдары мен ұйымдарына барды.
Сапарлар барысында осы елдерге өнім импортын реттеу, стандарттарды қолдануға келісім жасау, өнімнің келісілген тізбесі бойынша сәйкестікті бағалау нәтижелерін өзара тану бойынша ынтымақтастық мүмкіндіктері талқыланды.
Кездесу қорытындысы бойынша Қытай, Иран, БАӘ және Түркия стандарттау органдары қазақстандық экспорттаушыларды қызықтыратын өнімдер бойынша осы елдердің ұлттық стандарттарына қол жеткізді. Қытайдан қосымша салалық стандарттар мен құрғақ түйе сүтіне қауымдастық стандартын қолдануға рұқсат алынды. Стандарттарды тарату мен қолдануды көздейтін БАӘ стандарттау жөніндегі органдарымен (ESMA), Парсы шығанағы елдерінің Стандарттау жөніндегі кеңесімен (GSO) келісімдер жасалды.
Аккредиттеудің жаңа бағыттары, экспортты жылжыту, техникалық кедергілерді жою және сәйкестікті бағалау нәтижелерін тану үшін техникалық негіз құру мәселелері бойынша тәжірибе алмасуды көздейтін БАӘ (ENAS), ҚХР (CNAS), Түркия (НАК - Халал аккредиттеу жөніндегі агенттік) аккредиттеу жөніндегі органдарымен, "Dedere Deutschland GmbH" органикалық өнім жөніндегі сауда алаңымен ынтымақтастық туралы меморандумдарға қол қойылды.
Жүргізілген жұмыстарға елеулі қосымша ҚХР, Түркия, Иран, Германия және БАӘ бойынша Техникалық реттеу, стандарттау және сәйкестікті бағалау жүйесінің елдік шолуларын әзірлеу болды. Бұл шолулар Техникалық реттеу саласындағы негізгі заңнамалық және нормативтік құқықтық актілер туралы ақпаратты қамтиды және талаптарды нормалау жүйесін, техникалық реттеу және сапа инфрақұрылымы саласындағы уәкілетті органдарды, өнімнің сәйкестігін бағалау түрлері мен схемаларын, санитарлық және фитосанитарлық талаптарды, қауіпсіздік пен сапа талаптарын қамтиды. Бұл өнім салалары мен түрлері бойынша буып-түю мен таңбалауға қойылатын талаптарға да қатысты.
Шолуларда әр елдің техникалық реттеудің ерекшеліктері мен қыр-сырлары туралы Жеке ақпарат толық көрсетілген.
Мысалы, Қытайға жеткізілетін өнім ҚХР стандарттарына сәйкес келуі және міндетті сертификаттаудан, инспекциядан және тіркеуден өтуі тиіс. Халықаралық стандарттарды тікелей қолдануға тыйым салынады. Өнім экспорты басталғанға дейін 2 ай бұрын өтетін заттаңбаны тіркеу рәсімі қолданылады.
Ал Германияға органикалық өнімді жеткізу үшін ол "алаңнан үстелге дейін" барлық кезеңдерінде бақылау жүйесін өтуі тиіс, осылайша, органикалық сертификаттау тек соңғы өнімге қатысты емес, өндіріске дайындауды, қоймалауды, тасымалдауды, барлық деректерді есепке алуды жүргізуді қоса алғанда, өндірістің барлық процесіне қатысты жүзеге асырылады.
БАӘ аумағында GSO Парсы шығанағы елдерінің өңірлік стандарттары мен ұлттық талаптар жұмыс істейді. Иранда барлық азық-түлік өнімдері мен косметикаға таралатын Халал міндетті талаптарын орындау қажет.
Түркияда Еуропалық Одақ регламенттері қолданылады және "CE" таңбалауы қажет, сондай-ақ Түркияның ұлттық стандарттарына сәйкес "TSE" таңбалауы қолданылады.
Сондай-ақ, әрбір ел бойынша өнімнің міндетті талаптарға сәйкестігін қамтамасыз ету және аталған экспорт елінің нарығына шығу үшін экспорттаушылардың іс-қимыл тәртібін сипаттауды қамтитын Алгоритмдер дайындалды. Экспорт елдерінің міндетті стандарттарында және Қазақстанда қолданыстағы стандарттарда белгіленген міндетті талаптарға салыстырмалы талдау жүргізілді, сондай-ақ өнім түрлері бөлінісінде сәйкестікті бағалау рәсімдерін салыстырды.
Өткізілген жұмыстардың нәтижелері барлық мүдделі ұйымдар мен кәсіпорындардың қатысуымен кеңінен талқыланды. Халықаралық стандарттау күні 2019 жылы 14 қазанда Нұр-Сұлтанда "Стандарттау және экспорт: Қытай нарығына кіру"тақырыбында Форум өтті. 19 қазанда қазақстандық тауар өндірушілердің конференциясы шеңберінде 150-ден астам адам қатысқан "экспорттаушыларды мемлекеттік қолдау шараларының аллеясы" ауқымды іс-шарасы өтті. Сондай-ақ, 5-6 қарашада елордада "Атамекен" ҚР ҰКП "құзыреттер орталығы" ЖШС-мен бірлесіп, сертификаттау және аккредиттеу жүйесінің мамандары үшін "QazMai"қолшатыр брендін ілгерілету оқыту семинары ұйымдастырылды.
Сапа күні Алматыда "Сапа-Қазақстанның тұрақты дамуының негізі" атты халықаралық форум өтті.
Сондай-ақ "техникалық реттеу және экспорт алгоритмдері" тақырыбына арналған дөңгелек үстел отырысы өңірлерде өтті (Қостанай, Өскемен, Орал және Қарағанды).
Еліміздің басқа өңірлерінде нәтижелерді жариялау жөніндегі жұмыс жалғасуда.
Дайындалған елдік шолулар мен экспорт алгоритмдері жеке басылымдар түрінде жарияланды және экспорттаушыларды қолдау үшін порталда орналастырылды www.export.gov.kz.
Әрбір ел бойынша толық ақпарат 2020 жылы журналдың келесі шығарылымдарында жарияланатын болады.
Ағымдағы жұмыстар, перспективалар мен ұзақ мерзімді жоспарлар, сондай-ақ бірлескен халықаралық жобалар экспорттың таңдалған басым елдерінің сауда-экономикалық ынтымақтастықты одан әрі дамытуға жоғары мүдделілігін растайтынын атап өткізгіміз келеді.
Қазіргі уақытта елдердің басым "экспорттық бестігі" өткізу нарығы ретінде зор әлеуетке ие. Бұл ретте көптеген елдерде қазір экономикалық реформалар мен инфрақұрылымдық өзгерістер белсенді жүргізіліп жатыр, яғни, сапалы бәсекеге қабілетті өнімді сатып алу қажеттілігі артады. Біздің міндетіміз, пысықтаулар мен ағымдағы оң конъюнктураны пайдалана отырып, осы нарықтарға экспорттаушылардың барынша көп санына қолжетімділікті ашу.